W związku z dynamicznie rozwijającą się sytuacją epidemiologiczną związaną z koronawirusem w Polsce i na świecie pojawiają się liczne komunikaty i zalecenia dotyczące opieki nad kobietą ciężarną, w trakcie porodu, połogu. Ukazały się również zalecenia dotyczące opieki nad dzieckiem, karmienia piersią, kontaktu skóra do skóry czy szczepień. Zaleceń jest sporo, część się powtarza, więc trochę przewrotnie – zacznę od szybkiego podsumowania. Natomiast rozwinięcie i linki do poszczególnych rekomendacji znajdziecie poniżej.
PODSUMOWANIE ZALECEŃ:
- nie znaleziono koronawirusa w mleku matki,
- korzyści wynikające z karmienia piersią przewyższają ryzyko związane z ewentualnym ryzykiem zakażenia dziecka,
- podczas karmienia piersią istnieje ryzyko zakażenie dziecka drogą kropelkową (przez kaszlnięcie lub kichnięcie na dziecko, nie z mlekiem matki), dlatego należy zachować szczególne środki ostrożności, takie jak odpowiednia higiena rąk przed podejściem do dziecka oraz założenie maseczki na twarz na czas karmienia,
- jeżeli matka ze względu na swój stan nie jest w stanie karmić swojego dziecka piersią należy zachęcać ją do podtrzymywania laktacji, udzielić wsparcia oraz umożliwić skorzystanie z dedykowanego laktatora, a także poinstruować ją w zakresie bezpiecznego odciągania pokarmu, przekazywania go dla dziecka oraz czyszczenie laktatora,
- prawdopodobnie polskie rekomendacje wydane przez Krajowego Konsultanta w Dziedzinie Neonatologii są bardziej restrykcyjne, ponieważ powstały na podstawie rekomendacji CDC opublikowanych 18 lutego 2020 roku,
- WHO i RCOG rekomendują karmienie piersią, brak izolacji matki i dziecka, kontakt skóra do skóry, a ich zalecenia są obecnie najbardziej aktualnymi i pochodzą z 13 marca 2020 roku,
- nie ma żadnego uzasadnienia w światowych rekomendacjach ani dla pasteryzowania, ani dla utylizowania pokarmu kobiecego.
ZALECENIA POLSKIE
SZCZEPIENIA I WIZYTY PROFILAKTYCZNE
KOMUNIKAT WYDANY 13 MARCA 2020 ROKU PRZEZ ZESPÓŁ W SKŁAD KTÓREGO WCHODZĄ Polskie Towarzystwo Pediatryczne, Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej, Konsultant krajowy w dziedzinie Pediatrii, Konsultant krajowy w dziedzinie Medycyny Rodzinnej, Konsultant krajowy w dziedzinie Epidemiologii i podpisany przez prof. dr hab. n. med. Jarosława Pereguda-Pogorzelskiego
Zaleca się zawieszenie wszystkich wizyt profilaktycznych w POZ. Zalecenia dotyczą również szczepień ochronnych oraz wizyt w ambulatoryjnej opiece specjalistycznej. Rekomendacje dotyczą niemowląt, dzieci oraz młodzieży, które bez uszczerbku na zdrowiu mogą zostać przyjęte przez lekarza w późniejszym terminie. Wyjątek stanowią szczepienia poekspozycyjne przeciwko ospie wietrznej, odrze, tężcowi i wściekliźnie.
Przeciwwskazania wynikają z próby ograniczenia bezpośrednich kontaktów sprzyjających rozprzestrzenianiu się wirusa.
CIĄŻA, PORÓD I KARMIENIE PIERSIĄ
REKOMENDACJE DOTYCZĄCE SPOSOBU POSTĘPOWANIA W OPIECE NAD MATKĄ I NOWORODKIEM WYDANE 10 MARCA 2020 ROKU PRZEZ KRAJOWEGO KONSULTANTA W DZIEDZINIE NEONATOLOGII prof. dr hab. Ewę Helwich (na podstawie rekomendacji CDC )
- należy rozdzielić matkę i dziecko, jeżeli matka jest zakażona lub jest w trakcie obserwacji/diagnostyki,
- dziecko powinno być odizolowane od pozostałych pacjentów i poddane obserwacji oraz diagnostyce,
- należy ograniczyć odwiedzających z wyjątkiem zdrowego rodzica lub opiekuna,
- odwiedzający muszą zastosować środki ochrony osobistej (fartuch, rękawiczki, maskę i ochronę oczu),
- jeżeli z powodu braku miejsca, rozdzielenie matki i dziecka nie są możliwe, należy zastosować między matką a dzieckiem bariery fizyczne zasłonę lub parawan oraz umieścić dziecko w odległości minimum 2 m od zakażonej matki,
- jeżeli nie ma zdrowej osoby, która mogłaby przejąć opiekę nad dzieckiem i sprawuje ją chora matka, to przed każdym karmieniem, czynnościami pielęgnacyjnymi i innym bliskim kontaktem z noworodkiem powinna zastosować odpowiednią higienę rąk oraz założyć maskę na twarz,
- decyzja o zakończeniu izolacji matki od dziecka powinna być podejmowana indywidualnie przez lekarzy, specjalistów ds. zapobiegania i kontroli zakażeń oraz urzędników zdrowia publicznego na podstawie dwóch kolejnych po sobie wyników próbek pobranych z nosa i gardła w odstępie przynajmniej 24h (cztery ujemne próbki),
- w trakcie izolacji należy zachęcać matkę do podtrzymywania laktacji poprzez zapewnienie jej m.in. dedykowanego laktatora, poinstruowanie o higienie rąk przed odciąganiem pokarmu oraz o dokładnym umyciu elementów laktatora, które miały kontakt z pokarmem i dezynfekcji samego laktatora zgodnie z zaleceniami producenta,
- jeżeli matka i dziecko znajdują się w wspólnym pokoju, matka może karmić piersią, ale z uwzględnieniem szczególnej higieny rąk i założeniem maski na twarz przed każdym karmieniem.
KOMUNIKAT WYDANY 14 MARCA 2020 ROKU PRZEZ CENTRUM NAUKI O LAKTACJI
CIĄŻA
- ciąża nie powoduje wzrostu ryzyka zakażenia oraz zachorowania
- powikłania u zakażonych ciężarnych są zbliżone do powikłań po innych chorobach wirusowych z przebiegiem wysokiej temperatury
- zaleca się wzmożone środki ostrożności unikanie kontaktu z chorymi oraz tymi w trakcie obserwacji, a także odpowiednią higienę rąk
PORÓD KOBIETY ZAKAŻONEJ KORONAWIRUSEM
- powinien odbyć się w sali odizolowanej od reszty pacjentek
- na czas porodu powinno zastosować się ciągły monitoring płodu
- każdy noworodek musi mieć wykonany test na obecność wirusa
- do tej pory nie znaleziono wirusa w płynie owodniowym oraz w krwi pępowinowej
- pierwszy przypadek zakażenia noworodka (niejasna droga zakażenia – przez łożysko, w trakcie porodu, zaraz po?) odnotowano 13.03.2020 w Londynie, w trakcie porodów zakażonych Chinek nie doszło do ani jednego zakażenia noworodka
PIERWSZE KARMIENIE
- rekomenduje się karmienie piersią
- w mleku matki znaleziono jedynie przeciwciała, brak wirusa
- brak przypadku zakażenia dziecka pokarmem chorej matki
KOLEJNE KARMIENIA
- należy zachować szczególne środki ostrożności zarówno przed karmieniem jak i przed czynnościami pielęgnacyjnymi oraz innymi związanymi z opieką nad noworodkiem
- do szczególnych środków ostrożności należy odpowiednia higiena rąk (mycie lub dezynfekcja) oraz maseczka ochronna założona na twarz przed każdym kontaktem matki z dzieckiem
- dziecko może przebywać z matką w jednym pomieszczeniu, jednak powinno znajdować się nie bliżej niż w odległości 2 m oraz należy odgrodzić je zasłoną lub parawanem
- opiekę nad dzieckiem najlepiej powierzyć zdrowemu członkowi rodziny
- powyższe zasady są zalecane do czasu wyciszenia objawów, czyli około 5-7 dni
ODCIĄGANIE POKARMU
- w sytuacji, gdy matka wymaga izolacji ze względu na swój ciężki stan, należy umożliwić jej odciąganie pokarmu, który będzie podawany przez personel lub zdrowego członka rodziny
- należy zachować szczególne środki higieny w przypadku korzystania z laktatora, tj. mycie i dezynfekcja rąk zarówno przed jak i po użyciu laktatora, a także dezynfekcja samego laktatora lub użycie dedykowanych jednorazowych końcówek
źródło: http://cnol.kobiety.med.pl/pl/komunikat-w-sprawie-zakazenia-matek-wirusem-sars-cov-2/
KOMUNIKAT WYDANY PRZEZ FUNDACJĘ BANK MLEKA KOBIECEGO 10 MARCA 2020
- przekazanie dziecku wirusa przez pokarm matki na podstawie dotychczasowych badań wydaje się być bardzo mało prawdopodobne, jednak zagrożeniem jest bezpośredni kontakt matki z dzieckiem
- decyzja matki o karmieniu piersią jej dziecka powinna być podjęta w porozumieniu z personelem medycznym
- na czas karmienia matka powinna nosić maseczkę na twarzy
- jeżeli matka nie zdecyduje się na bezpośrednie karmienie piersią, należy zadbać o to, by potrafiła zastosować odpowiednią higienę rąk oraz o dezynfekcję akcesoriów laktacyjnych, jednak rekomenduje się używanie sprzętu osobistego
- procedury przyjęte w bankach mleka obniżają do minimum ryzyko zakażenia noworodka przez mleko pochodzące od dawczyń
ZALECENIA ZAGRANICZNE
WHO – REKOMENDACJE Z 13 MARCA 2020 ROKU DOTYCZĄCE KARMIENIA PIERSIĄ W PRZYPADKU, GDY U MATKI PODEJRZEWA SIĘ LUB POTWIERDZONO ZAKAŻENIE KORONAWIRUSEM
- próbki pokarmu pobrane po pierwszym karmieniu noworodka przez matkę zakażoną koronawirusem były wolne od wirusa
- dzieci karmione piersią są szczególnie chronione przed chorobami zakaźnymi poprzez dostarczenie przeciwciał i innych czynników przeciwinfekcyjnych
- dzieci zakażonych matek powinny być karmione zgodnie z wytycznymi dotyczącymi karmienia noworodków i niemowląt z uwzględnieniem dodatkowych środków ostrożności
- karmienie piersią należy rozpocząć w ciągu 1h od urodzenia, a następnie kontynuować wyłączne karmienie piersią do 6 miesiąca życia
- jeżeli matka nie jest w stanie nakarmić dziecka w ciągu pierwszej godziny życia noworodka (np. po cc), to powinna rozpocząć karmienie najszybciej jak to jest możliwe
- na czas karmienia dziecka oraz bezpośredniej opieki nad nim matka powinna założyć maseczkę na twarz, a także przed i po kontakcie z dzieckiem każdorazowo umyć ręce
- należy zadbać o rutynową dezynfekcję powierzchni, z którymi zakażona matka miała kontakt
- wszystkim matkom należy zapewnić poradnictwo i praktyczne wsparcie w zakresie karmienia piersią, którego udzielić powinny specjaliści w dziedzinie karmienia piersią
- jeżeli ciężki przebieg choroby lub inne powikłania uniemożliwiają matce bezpośrednie karmienie piersią oraz opiekę nad noworodkiem, należy zachęcać i wspierać matkę w procesie bezpiecznego odciągania i dostarczania pokarmu z zachowaniem środków bezpieczeństwa
- jeżeli matka nie jest w stanie karmić piersią ani odciągać pokarmu, w dalszej kolejności należy rozważyć skorzystanie z banku mleka, a następnie z substytutów mleka matki w zależności od kontekstu kulturowego, akceptacji matki i dostępności usługi
- placówki opieki zdrowotnej oraz pracownicy ochrony zdrowia nie powinny promować mleka modyfikowanego, butelek i smoczków
- matka i dziecko powinni mieć możliwość pozostania w systemie rooming in przez całą dobę oraz kontaktu skóra do skóry niezależnie od podejrzeń czy rzeczywistego zakażenia koronawirusem
RCOG (Royal Collage of Obstetricians & Gynaecologists) – REKOMENDACJE DOTYCZĄCE KONTAKTU SKÓRA DO SKÓRY I KARMIENIA PIERSIĄ Z 13 MARCA 2020
- matka z podejrzeniem lub potwierdzonym zakażeniem koronawirusem może pozostać w kontakcie skóra do skóry ze swoim dzieckiem
- w Chinach zalecano 14-dniową separację, jednak może mieć to negatywny wpływ na karmienie piersią oraz proces tworzenia się więzi
- w celu zindywidualizowania opieki matka, rodzina oraz lekarze powinni wspólnie porozmawiać na temat ryzyka oraz korzyści z wspólnego przebywania matki z dzieckiem
- brak dowodów na to, by wirus przenosił się wraz z mlekiem, a co za tym idzie korzyści płynące z karmienia piersią przewyższają ryzyko przekazania dziecku wirusa
- głównym zagrożeniem związanym z karmieniem piersią jest bliski kontakt matki i dziecka oraz ryzyko zakażenia dziecka drogą kropelkową
- w przypadku decyzji o karmieniu piersią dziecka, należy zachować szczególne środki ostrożności mycie rąk przed dotykaniem dziecka, laktatora, butelek, unikanie kichania i kaszlenia na dziecko, rozważenie noszenia maseczki na czas karmienia, przestrzeganie zasad czyszczenia laktatora po użyciu, używanie dedykowanego laktatora oraz rozważenie poproszenia zdrowej osoby o nakarmienie dziecka odciągniętym pokarmem
CDC (Centers for Disease Control and Prevention) – CIĄŻA I KARMIENIE PIERSIĄ Z 18 LUTEGO 2020
- kobietom w ciąży zaleca się zachowanie szczególnych środków ostrożności jak w przypadku całego społeczeństwa, tj. mycia rąk i unikanie chorych ludzi
- odnotowano niewielką liczbę problemów związanych z ciążą u kobiet zakażonych koronawirusem, jednak nie jest pewne czy były one spowodowane zakażeniem
- ciężarna z rozpoczynającą się czynnością skurczową powinna powiadomić szpital o zakażeniu koronawirusem w celu przygotowania odpowiednich środków ostrożności
- pozostałe zalecenia są identyczne z zaleceniami Krajowego Konsultanta w Dziedzinie Neonatologii
ABM (ACADEMY OF BREASTFEEDING MEDICINE) – OŚWIADCZENIE ABM W SPRAWIE KORONAWIRUSA Z 10 MARCA 2020
- wirus nie został wykryty w pokarm matki
- pokarm matki chroni przed wieloma chorobami
- jeśli matka (zakażona koronawirusem lub w trakcie diagnostyki) przebywa w domu z dzieckiem, które karmi piersią powinna podjąć środki ostrożności by nie zakazić dziecka (higiena rąk i maseczka na twarzy)
- jeśli matka odciąga pokarm, powinna umyć ręce przed dotknięciem jakiejkolwiek części laktatora lub butelki, czyścić laktator zgodnie z zaleceniami producenta i rozważyć nakarmienie dziecka przez innego zdrowego członka rodziny
- higiena rąk to ich umycie wodą z mydłem przez co najmniej 20 sekund lub zastosowanie środka dezynfekcyjnego na bazie alkoholu (60-95%)
- matki z potwierdzonym zakażeniem koronawirusem powinny być rozdzielone z pozostałymi członkami rodziny, wyjątkiem jest czas, gdy niemowlę jest karmione piersią
- w szpitalu matka i dziecko mogą znajdować się w jednym pokoju, jednak należy zachować szczególne środki ostrożności (mycie rąk i maseczka na twarzy) przed dotykaniem noworodka
- tymczasowa izolacja powinna odbywać się głównie ze względu na stan matki spowodowany zakażeniem i potrzebę opieki medycznej, jednak należy zachęcać matkę i umożliwić jej odciąganie pokarmu
źródło: https://www.bfmed.org/abm-statement-coronavirus
I na koniec… Wróćmy jeszcze na chwilę do polskich rekomendacji
Mamy jeszcze coś takiego jak zalecenia Konsultanta Krajowego W Dziedzinie Położnictwa i Ginekologii, Konsultanta Krajowego W Dziedzinie Neonatologii, Prezesa Polskiego Towarzystwa Położników i Ginekologów Oraz Prezesa Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego dotyczące porodu w wyznaczonym oddziale w przypadku potwierdzenia zakażenia kobiety ciężarnej koronawirusem. Nie wiadomo kiedy powstał dokument oraz gdzie, bo nie ma podanych takich informacji. Nie wiadomo również, na jakiej podstawie wydano takie zalecenia. Jednak odnosząc się jedynie do zaleceń związanych z karmieniem piersią oraz kontaktu matki z dzieckiem wygląda to następująco:
- u kobiet z podejrzeniem zakażenia koronawirusem należy pasteryzować pokarm, a następne można go podawać dziecku
- u kobiet z potwierdzonym zakażeniem pokarm powinien być utylizowany, jednak nie należy bez wskazań hamować laktacji
- należy izolować matkę od dziecka.
Co ciekawe, powyższe zalecenia są podpisane jedynie przez Konsultanta Krajowego w dziedzinie Położnictwa i Ginekologii, prof. dr hab. n. med. Krzysztofa Czajkowskiego oraz przez Prezesa Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Ginekologii i Położnictwa, prof. dr hab. n. med. Mariusza Zimmera. Brak podpisu Krajowego Konsultanta w dziedzinie Neonatologii, prof. dr hab. Ewę Helwich, która wydała swoje własne zalecenia (przytoczone na początku artykułu) i które wyglądają nieco inaczej.
Aktualizacja: 15 marca 2020, 23:55
